„Nieczułość” to piękna, dojrzała i wzruszająca kobieca saga. To również opowieść o wojnie i jej ofiarach, o miłości, przyjaźni, zdradzie i lojalności. Aż trudno uwierzyć, że do debiut! Martyna Bunda stworzyła mądrą książkę o ludziach wpisanych wbrew własnej woli w wielką historię. To przede wszystkim Gerta, Truda i Ilda, trzy siostry, oraz ich matka Rozela. Dzięki retrospekcjom poznajemy i babkę Otylię, która – mimo iż jest postacią marginalną – doskonale pasuje do swojej córki i wnuczek. Burzliwe losy kobiet poznajemy na tle ważnych wydarzeń: drugiej wojny światowej, zwłaszcza wkroczenia do kaszubskiej wsi Armii Czerwonej, oraz lat powojennych, z których najcięższe i najstraszliwsze okazują się czasy stalinowskie. W porównaniu z nimi późniejszy peerel wydaje się igraszką, jednak też wymaga od bohaterek wielkiej siły, sprytu i samozaparcia w pokonywaniu systemowych absurdów. Oprócz kobiecych postaci w powieści występują mężczyźni: mężowie, kochankowie, synowie, ojcowie… Ich obecność jest ważna, bo wpływa znacząco na codzienność kobiet, jednak tak naprawdę odnosi się wrażenie, że bohaterki świetnie radzą sobie same. Czasem potrzebują psychicznego wsparcia i fizycznej pomocy, ale potrafią przezwyciężyć i przetrzymać wiele, znacznie więcej niż tak zwana silna płeć. Mężczyźni są tu raczej źródłem wiecznych kłopotów, sami wymagają opieki i przysparzają trosk. „Jak to faceci” – chciałoby się powiedzieć, ale bez seksistowskich podtekstów, bo książka Martyny Bundy nie wpisuje się w nurt wojującego feminizmu. To po prostu pełna emocji opowieść o życiu, jego smutkach i radościach, wielkich dramatach, ale i namiętnościach, macierzyństwie, marzeniach oraz pragnieniu szczęścia. Autorce udało się stworzyć interesujące i intrygujące postaci kobiet. Są one niezwykłe dzięki łączącym je więzom, poczuciu solidarności i odruchom serca. Życie Rozeli i jej trzech córek nie jest usłane różami, a one nie zawsze się zgadzają. Całej czwórce daleko do sielankowego obrazka, na którym ludzie piją sobie z dzióbków. Siostry różnią się i wyglądem, i usposobieniem, jednak w najtrudniejszych chwilach potrafią przezwyciężyć uprzedzenia i zapomnieć o grzechach z przeszłości. Powieść napisana jest dojrzałym stylem. Trudno nie zwrócić uwagi na piękny, barwny, czasem bardzo ujmujący język i na klimatyczny charakter, w którym powaga przeplata się z poczuciem humoru. Całość czyta się jednym tchem i z wielkimi emocjami, więc polecam z czystym sumieniem. BEATA IGIELSKA

Debiut Martyny Bundy jest zaskakujący, nie dlatego że jest tak dojrzały, przemyślany, precyzyjny, ale z tego powodu, że zmusza do pytania: gdzie autorka była wcześniej, czemu dopiero teraz daje nam tę opowieść, z jakiej przyczyny tak długo się przed nami skrywała? Oczywiście z takiej, że najpierw zajmowała się pracą reporterską, a potem redaktorską, a żadna z nich nie daje czasu na poświęcenie się pisaniu prozy. Ale jednocześnie nie mam wątpliwości, że właśnie warsztat reporterski dał jej umiejętność okiełznania języka i pisania w sposób barwny, sugestywny, lecz wyzbyty zupełnie efekciarstwa, raczej opisowy niźli metaforyczny. Zaś doświadczenie redaktorskie dało jej dystans do własnego tekstu i świadomość, że język literacki czasami trzeba trzymać na smyczy, zaś świetna opowieść nie potrzebuje wcale kwiecistości, by być wiarygodną i przejmującą. 

„Nieczułość” – swoją drogą kapitalny tytuł – jest powieścią skonstruowaną, owszem, ze znanych elementów, przywodzącą na myśl święcącą triumfy w latach dziewięćdziesiątych zeszłego wieku prozę mitograficzną, ale jednocześnie daje nam, osobliwie na tle współczesnej literatury, kojący powiew. Otóż najważniejszą dla mnie zaletą tej książki – jakkolwiek to brzmi – jest absolutny brak w niej najmniejszego szantażu emocjonalnego. Literatura zahaczająca bowiem o wojenną traumę, powojenną biedę, komunistyczną opresję, literatura zajmująca się niedolą samotnych kobiet, bądź kobiet doświadczonych traumatycznymi przeżyciami osobistymi może nieświadomie nawet, a często niestety z premedytacją, popaść w rodzaj epatowania cierpieniem. Nie ukrywajmy – żyjemy w czasach, kiedy nieszczęście ludzkie bywa atrakcyjną przynętą na czytelnika – tutaj nie ma ani grama takiego myślenia i ani jedno zdanie nie powstało po to, aby nami cynicznie wstrząsnąć, z zamysłem nas przejąć, sprytnie wycisnąć łzę wzruszenia. Ta historia kaszubskich kobiet z powieściowej Dziewczej Góry, gdzieś koło Kartuz, skąd przecież pochodzi autorka, jest szczera i paradoksalnie radosna.

Kartuzi to zakon o niebywale surowej regule, zdaje mi się, że Martyna Bunda z iście kartuską dyscypliną podeszła do pisania tej książki, nie pozwalając sobie na poddanie się pokusie łatwości, uwodzenia czytelnika (choć przecież mamy do czynienia z prozą wielkiej urody), prowadzenia gry znaczonymi kartami, w tej historii kaszubskich kobiet nie ma też żadnego błysku melodramatyzmu, żadnego kiczu, który zdarza się w takich mitograficznych opowieściach aż nazbyt często. Jest Bunda już pisarką w pełni świadomą swych możliwości, panującą nad materią słowa z mistrzowską precyzją i z pełną świadomością wszelkich pułapek czyhających na każdego, kto porywa się na pisanie rodzinnej sagi. A dzięki sprawności pisarki, jej usunięcia się na bok, tak by autor nie był widoczny, nie przypominał nam nieustannie o swoim istnieniu, „Nieczułość” się nawet nie tyle dobrze czyta, ile płynie się przez nią, jak przez spokojne morze – bezkresne, ale nie sztormowe.

Jedna rzecz mnie w „Nieczułości” ujęła i wzruszyła tak, jak żadna książka ostatnio. Ma Bunda niebywały dar pisania o zwierzętach: sceny ze zwierzętami, często przecież brutalne, jak świniobicie, ukazane są tu z jednej strony z niesamowitym humorem, delikatnością, ale z drugiej strony też bez sentymentów: śmierć świni jest przejmująca, opis trzymania umierającego zwierzęcia za ryjek rozdziera serce, ale też w dziwny sposób uspokaja i umiemy nawet uwierzyć w to, że biednemu stworzeniu lżej się umierało. Historia bujającej się w koszu kury – iście bajkowa. Dzieje stadka pawi – zabawne i szalone, rozpacz samicy z powodu śmierci jej partnera: tak ludzka jak nawet nieczęsto zdarza się samym ludziom. Każde zwierzę byłoby szczęśliwe, gdyby Bunda o nim napisała. W każdym razie gdybym ja był zwierzęciem, czy to domowym, czy hodowlanym, marzyłbym o tym, aby Martyna Bunda opisała mój los, nawet jeśli miałby on być tragiczny.

Noc, cichy dom. Mąż chrapie na lewym boku, syn w drugim pokoju przytula rozgrzany policzek do poduszki; zegar miarowo tyka. To mój czas. Kiedy zagonione ręce nie muszą już nic robić, a głowa może uciec poprzez strony w daleki świat książkowych historii i w bliski- własnych wspomnień. Martyna Budna zabrała mnie w tę niezwykłą podróż zaledwie wczoraj, a doszłam tak daleko. Z Rozelą, Gertą, Trudą, Ildą, ale i ja sama- z moją mamą i moimi dwiema siostrami. Jakiż to debiut, gdy otrzymuje się opowieść, która jak krew wartko płynie pod skórą. Przychodzi jak ktoś bliski i rozsiada się nad herbatą. To wielki dar tak pisać! Z humorem, bo przecież te przezabawne historie dziewiczogórskich zwierząt co rusz wywołują salwy śmiechu. Nie tylko zwierząt zresztą- ludzie też nie są pozbawieni humorystycznych rysów, zarówno mężczyźni i kobiety. Humor językowy i sytuacyjny jest jednym z wielu atutów powieści. Jest również głębia, dojrzałość, sentymentalna tkliwość i czułość właśnie, wbrew przewrotnemu tytułowi. Dzieje twardej i nieziemsko silnej Rozeli i jej córek są symboliczną opowieścią o kobietach tamtych czasów- panien z dzieckiem, gwałconych przez żołnierzy bezimiennych kobiet, matek zmuszonych samodzielnie wychowywać dzieci, żon aresztowanych, bądź nieudolnych mężów, kochanek będących tą drugą... Kobiet zaradnych, czasem szalonych, ciężko pracujących, pomysłowych, samotnych, tęskniących, mających marzenia i stawiających czoła prozie życia. Tu jest wszystko i śmiech i łzy, artyzm i prostota; życie, które nie znosi próżni i zaciekle jak perz walczy o przetrwanie. Jestem głęboko wzruszona darem, jaki otrzymałam. Jeśli to jest kolejny kamyk, który muszę podnieść na drodze do własnej historii, chowam go z namaszczeniem do pudełka: "wielkie wzruszenie". Tak właśnie chciałabym opowiedzieć historię mojej rodziny. Zakończę niezwykłym cytatem: "Rozela bardzo chciała czuć radość. Była ją dłużna i córce, i dziecku, które się miało urodzić. A jednak poczuła niepokój. To życie jest nie do udźwignięcia- pomyślała. - Wciąż jakieś zmiany. Nie sposób uporać się z jedną, a już goni następna. Przestraszyła się, że aż tyle nie wytrzyma." Toż to Heraklit z Efezu w najczystszej, kobiecej postaci. Panta rhei. Popłyńmy i my z tym oczyszczającym nurtem...

„Nieczułość” to literacki debiut Martyny Bundy na tyle udany i doceniony, że został nominowany do tegorocznej literackiej nagrody Nike, której celem jest promowanie polskiej literatury współczesnej. "Zima. Mokry, ciągnący się luty. Rok 1979. Podbarwiane róże i dwa kawałki białej plastikowej wstążki trafiły na sam szczyt stosu, ponad lilie z napisem „Wierna Żona” i stertę kwiatów przyniesionych „Wielkiemu Rzeźbiarzowi”, „Dumie Regionu”, „Twórcy Niepokalanej”, „Wielkiemu Synowi Ziemi Pomorskiej”. Czymże to było wobec „Nieczułej”? A potem poszły siostry ramię w ramię, but w but, biorąc pod ręce najmłodszą Ildę." Wybrałam ten fragment pochodzący z początkowych stron powieści, gdyż jest on skondensowaną próbką tego co oferuje nam autorka, a jednocześnie wskazówką podpowiadającą kiedy i gdzie miały miejsce wydarzenia opisane przez Bundę. Mamy tu małą wieś na Kaszubach i dom Rozeli wybudowany za pieniądze z ubezpieczenia po tragicznie zmarłym mężu. Samotnie wychowuje trzy córki - Ildę, Gretę i Trudę. Towarzyszymy im w kolejnych etapach ich życia, przyglądamy się ich poczynaniom i poznajemy ich losy. Tak pięknie różne, a z drugiej strony tak mocno ze sobą zżyte. „Nieczułość” jest historią o ludziach, rodzinie, w której na piedestale stoją kobiety biorące życie w swoje ręce, nieliczące na pomoc otoczenia i zmagające się z przeciwnościami losu. Każda z nich ma marzenia, pomysł jak żyć, ale czy to przewrotny los, czy to natarczywy i dominujący głos serca, czy też szara rzeczywistość i ograniczenia ustrojowe wtłaczają je w schematy, nie pozwalają się rozwijać i zmuszają do pójścia wcześniej utartymi ścieżkami. To wszystko sprawia, że odebrałam tę książkę jako obraz namalowany farbami, z których zabrano kolory, a zostawiono tylko biały i czarny mieszane w dowolnych proporcjach. Żeby nie było tak smutno i oszczędnie, to „Nieczułość” jest dla mnie niecodziennym i ujmującym rodzajem hołdu złożonego kobietom, ich sile, umiejętności jednoczenia się w ciężkich chwilach i kobiecej (siostrzanej) solidarności. „Nieczułość” jest sagą rodzinną, będąca formą lekarstwa w terapii zaaplikowanej starszemu pokoleniu Polaków, które pamięta tragiczne wydarzenia z przeszłości. Ujęła mnie swoim ascetyzmem i chłodem, które przekuło się na odbiór tej historii jako prawdziwej i autentycznej. Polecam! www.naczytniku.blogspot.com